Czy menstruacja jest potrzebna współczesnej kobiecie?
Ostatnio miałam okazję przeczytać kilka artykułów opublikowanych na Litwie oraz w USA, w których „wychwalane” jest życie bez menstruacji, tzn. stosowanie hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych bez tygodniowej przerwy. Oznacza to, że po zużyciu jednego opakowania tabletek, następnego dnia rozpoczyna się nowe opakowanie. Dzięki temu nie dochodzi do krwawienia, do którego doszłoby, gdyby kobieta zrobiła tygodniową przerwę. Moim zdaniem, nie jest to dobre dla zdrowia kobiety, ponieważ, jak lubię powtarzać – „menstruacja to zwierciadło zdrowia kobiety”.
Postanowiłam dowiedzieć się, co mówi na ten temat nauka. Przeprowadziłam wywiad z naukowcem Ieva Miceikaitė (I.M.), która udziela indywidualnych konsultacji w zakresie płodności z dr położnik-ginekolog Švitrigailė Grincevičienė (Š.G.) oraz z lekarzem i specjalistą endobiogeniki Yulią Asovskają (Y.A.).
– Czy menstruacja jest potrzebna?
(Š.G.) – Nie ma jednej odpowiedzi. Z mojego osobistego doświadczenia i zdania wynika, że cykl menstruacyjny jest ważny dla tożsamości kobiety. Cykle menstruacyjne nie występują podczas fizjologicznych etapów życia kobiety, takich jak ciąża, u większości (ale nie u wszystkich) kobiet w okresie karmienia piersią, u dziewczynek do okresu dojrzewania i u kobiet po menopauzie.
Istnieją choroby, które powodują brak miesiączki. Często zdarza się to dziewczynkom z zaburzeniami odżywiania, które doświadczają nadmiernego obciążenia fizycznego lub emocjonalnego (intensywnie uprawiają sport, przygotowują się do egzaminów). Może się to zdarzyć w przypadku niektórych chorób, np. zespołu policystycznych jajników (dalej – PCOS) lub gdy organizm wytwarza zbyt dużo hormonu prolaktyny, przy zaburzeniu funkcji tarczycy. Niektóre dziewczynki mogą nie mieć menstruacji z powodu chorób wrodzonych. W takich przypadkach niezbędne jest leczenie, którego skuteczność ocenia się poprzez przywrócenie cyklu menstruacyjnego.
Zazwyczaj cykl menstruacyjny jest pożądanym procesem fizjologicznym. Kobiety często kojarzą go ze swoją kobiecością, tożsamością. Regularnie powtarzający się rytm daje poczucie bezpieczeństwa – dla kobiety cykl stanowi potwierdzenie, że jest zdrowa, pozwala interpretować zmiany ciała (wahania nastroju, wrażliwość piersi), planować wakacje, procedury, nawet rozrywkę, taką jak np. sauna. Kiedy zacznie się miesiączka, kobieta, która ma stosunki płciowe, wie, że nie zaszła w ciążę – zaczyna się nowy cykl. Jeżeli cykle są regularnie, kobieta może obserwować pojawiające się oznaki płodności, stosując jako odniesienie datę ostatniej menstruacji. Zaburzenie normalnego cyklu menstruacyjnego ostrzega kobietę o pojawiającym się problemie ginekologicznym i skłania do konsultacji z lekarzem.
(I.M.) – Moim zdaniem, menstruacja jest niezbędną częścią życia płodnej kobiety. Jest to ważne nie tylko pod kątem poczęcia, ale także dlatego, że zwracając uwagę na swój cykl menstruacyjny i jego zmiany, można monitorować swoje zdrowie. Jeżeli menstruacji po prostu nie ma albo są nieregularne bez żadnych interwencji, zazwyczaj świadczy to o zaburzeniach owulacji (np. z powodu PCOS), które później mogą powodować wiele stresu w przypadku chęci zajścia w ciążę.
(Y.A.) – Miesiączka to normalny proces, naturalny cykl życia. Wszystko w naszym ciele ma swój powód i cel, dlatego menstruacje jednoznacznie są potrzebne. Na ich podstawie można oceniać zdrowie kobiety, ponieważ w cyklu menstruacyjnym uczestniczą nie tylko hormony płciowe, nie tylko estrogeny i progesteron, ale także ważna jest czynność nadnerczy i tarczycy. Wszystkie osie hormonów pomagają utrzymać cykl. Dlatego w zależności od czasu wystąpienia objawów można podejrzewać, który hormon ma na nie wpływ. Np. owulacja wymaga dużej aktywności tarczycy, dlatego może zostać zakłócona przy zaburzeniach tarczycy. A trądzik w drugiej połowie cyklu może wskazywać nie tylko na brak równowagi estrogenów i progesteronu, ale także na zmiany w funkcjonowaniu nadnerczy.
Niestety w dzisiejszym świecie kobiety często starają się upodobnić do mężczyzn, a menstruacja jest uważana za dyskomfort. Właściwie brak cyklu jest charakterystyczny dla pewnych naturalnych stanów – menopauzy i ciąży. Zdarza się także w przypadku zaburzeń zdrowotnych...
– Jaki wpływ na zdrowie kobiet może mieć brak menstruacji?
(I.M.) – Menstruacja wpływa na nasz ogólny stan zdrowia. Badania naukowe dotyczące rozwoju raku endometrium i jajnika wykazują, że ryzyko jest większe u kobiet, u których krwawienie jest nieregularnie lub występują zaburzenia owulacji. Np. w przypadku PCOS ryzyko raka endometrium jest aż 2,5 raza większe niż u kobiet bez PCOS w danym wieku. Oznacza to, że regularne usuwanie komórek endometrium (co odbywa się podczas każdej menstruacji) jest ważnym procesem i w okresie płodności nie zaleca się życia całkowicie bez miesiączek.
(Y.A.) – Jeżeli brak menstruacji nie jest efektem jatrogennym (wywołanym leczeniem), to jest raczej wyrazem tego, co się dzieje ogólnie w organizmie, konsekwencją innych procesów. Np. może występować zarówno brak cyklu menstruacyjnego, jak i wzrostu endometrium, co może wskazywać na nadczynność tarczycy lub na niedostateczne odżywienie z powodu zaburzeń odżywiania. Zupełnie inną kwestią jest rozrastanie się endometrium połączone z zaburzeniami cyklu – wówczas pojawia się pytanie o estrogeny i progesteron.
(Š.G.) – Brak menstruacji lub rzadkie menstruacje to tylko objaw, część wielkiej układanki. W przypadku policystycznych jajników problemem jest nie sam brak menstruacji i nieusuwanie endometrium. Problemem może być nadmiar estrogenów i brak progesteronu. Estrogen pobudza wzrost endometrium, a progesteron – dojrzewanie, stabilność. Pod wpływem zbyt długo działającego estrogenu mogą wystąpić zmiany w komórkach endometrium, które nieleczone i niezdiagnozowane na czas w ciągu dziesięcioleci mogą doprowadzić do choroby onkologicznej.
Jeżeli nie występują menstruacje i od dłuższego czasu lekarz obserwuje cienkie endometrium, nie oznacza to, że menstruacje te nie są konieczne. Przyczyną problemu jest brak estrogenów. Estrogeny są ważne dla zdrowia kości kobiety, dlatego jak najwcześniejsze przywrócenie cyklu menstruacyjnego pomaga zmniejszyć ryzyko złamań kości i osteoporozy w przyszłości. Podane przeze mnie przykłady to niewielka część różnych zaburzeń i sytuacji, kiedy brak menstruacji jest oznaką choroby i możliwą jej konsekwencją. Jednak nie zawsze brak menstruacji oznacza chorobę. Przykładem może być ciąża: w jej trakcie w organizmie kobiety wzrasta stężenie estrogenu i progesteronu, jednak nie powoduje to choroby, a wręcz przeciwnie – przyczynia się do przyszłego zdrowia kobiety.
– A co w takim razie zrobić, by menstruacja wróciła, jeżeli z jakiegoś powodu jej nie ma?
(I.M.) – Jeżeli chcemy przywrócić miesiączkę, która nie występuje wcale lub jest nieregularna, a także zapobiec ciąży, pomóc mogą złożone hormonalne tabletki antykoncepcyjne. Chociaż często się ich obawiamy, nie zwiększają one ryzyka raka endometrium, a nawet niektóre badania wykazują, że to ryzyko zmniejszają. Dzieje się tak, ponieważ pomagają w przywróceniu regularnego krwawienia u kobiet, u których menstruacja nie wystąpiłaby w naturalny sposób, chociaż samej przyczyny (np. PCOS) nie eliminują.
Jeżeli kobieta nie chce stosować tabletek antykoncepcyjnych, a zajście w ciążę aktualnie nie jest istotne, jeżeli menstruacje pojawiają się rzadziej niż co 3 miesiące, zalecane jest skonsultowanie tego z lekarzem, aby przynajmniej kilka razy w roku wywołać miesiączkę za pomocą leków.
(Š.G.) – Tylko kontaktując się z lekarzem, można ustalić przyczynę braku menstruacji oraz określić, co robić dalej. Lekarz, po wykonaniu zarówno badania krwi, jak i USG oraz po zapoznaniu się ze stylem życia kobiety, może ocenić przyczynę braku menstruacji.
Kobiety i dziewczęta często próbują samodzielnie rozwiązać problem za pomocą środków domowych. W mojej praktyce zdarzały się takie przypadki, jednak z powodu braku dokładnej diagnozy częściej występowały wówczas różne powikłania.
Zwykle po ustaleniu diagnozy lekarz układa plan leczenia i wyznacza dodatkowe wizyty w celu oceny skuteczności leczenia. Dlatego zachęcam, aby jak najszybciej zwrócić się do lekarza, a na wizytę przygotować informacje o tym, kiedy cykl zaczął się zaburzać, ile dni trwał przed zaburzeniem, jak wyglądało krwawienie, kiedy była ostatnia menstruacja, jakie badania już wykonałaś, jakie leczenie zostało przepisane wcześniej i jak tolerowałaś to leczenie.
Aplikacje na nowoczesnych telefonach mogą automatycznie wszystko wyliczyć, wystarczy tylko wprowadzić objawy, stosowane leczenie i włączyć w programie raport statystyczny. Dość często kobiety zapominają, jakie przyjmują witaminy czy suplementy, jednak nawet i takie metody domowe mogą przyczynić się do zmian cyklu menstruacyjnego. Przygotowanie listy stosowanych preparatów z dawkowaniem przyśpiesza rozwiązanie problemu oraz zmniejsza liczbę koniecznych wizyt u lekarza.
(Y.A.) – Konieczne jest wyjaśnienie przyczyny i wówczas można już podjąć odpowiednią decyzję.
– Czy zdarzają się przypadki, gdy menstruacja jest niepożądana ze względów zdrowotnych?
(Š.G.) – Cykl menstruacyjny jest niepożądany, gdy jest patologiczny, tzn. gdy wywołuje choroby. Takie choroby to endometrioza, bardzo obfita menstruacja, podczas której kobieta może się wykrwawić, ciężka depresja lub migrena przedmiesiączkowa, niektóre alergie na własne hormony, np. progesteron. W takich przypadkach leczenie – przerwanie cyklu menstruacyjnego za pomocą leków – jest konieczne, wraz z równoległym leczeniem podstawowej choroby.
(Y.A.) – Ponownie, zaburzenia cyklu, które mogą być niebezpieczne (ze względu na ryzyko wykrwawienia się lub alergię na progesteron), są wynikiem innych procesów zachodzących w organizmie kobiety. Np. bardzo obfite krwawienie może być związane z dominacją estrogenu i silną funkcją metaboliczną estrogenów, co z kolei może występować z powodu słabej tarczycy.
– Co powinna wiedzieć kobieta, która chce „pozbyć się” menstruacji?
(I.M.) – W dzisiejszych czasach stworzono wiele środków antykoncepcyjnych, które dają taką możliwość. Jak dotąd badania pokazują, że zatrzymanie menstruacji nie zwiększa ryzyka zachorowania na raka (jak brak menstruacji w związku z zaburzeniem, chorobą).
Jednak do przeprowadzenia rzetelnych badań potrzeba wiele czasu, dlatego aktualnie opieramy się na badaniach przeprowadzonych kilkadziesiąt lat temu. A tymczasem skład środków antykoncepcyjnych, czas rozpoczęcia ich stosowania oraz okres stosowania zmieniają się (zauważalnie się wydłużają). Badania pokazują, że wcześniejsze (przed pierwszą ciążą) i dłuższe (ponad 8 lat) branie pewnych hormonalnych środków antykoncepcyjnych wiąże się ze zwiększonym ryzykiem raka piersi.
Więc ja, jako naukowiec, zalecam, aby dobrze przemyśleć te informacje, rozważyć wszystkie możliwe warianty oraz ich zalety i ryzyko z nimi związane, omówić to ze specjalistą w dziedzinie zdrowia, jeżeli pomimo wszystko kobieta chce się „pozbyć” menstruacji.
(Š.G.) – Nie ma jednego słusznego rozwiązania i w mojej praktyce klinicznej biorę pod uwagę indywidualną sytuację pacjentki. Już wspominałam, że przy niektórych chorobach zatrzymanie menstruacji jest jedynym wyjściem, które naprawdę pomaga. W innych przypadkach naturalne cykle i barierowe środki antykoncepcyjne są optymalną metodą planowania rodziny. Naszym celem jako lekarzy jest optymalna jakość życia kobiety, co obejmuje dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne. Zawsze jestem skłonna do wsłuchania się w to, jak kobieta się czuje.
Chcąc zatrzymać menstruacje, trzeba wiedzieć, że tabletki antykoncepcyjne, spirala, plaster, pierścień (krążek), implant mogą powodować niepożądane reakcje. Nie możemy przewidzieć, jaką reakcję spowodują u danej kobiety, dlatego zawsze, jeżeli pacjentka już wcześniej stosowała takie środki, proszę o zaznaczenie, jaki to był preparat, w jakim celu go przyjmowała i jak czuła się podczas leczenia.
Negatywny wpływ na wahania nastroju mają środki zawierające małą ilość estrogenu lub środki wyłącznie progesteronowe. Szczególnie progesteron pogarsza nastrój. Taka reakcja jest możliwa zarówno, gdy menstruacja występuje, jak i w przypadku jej braku. Dlatego złożone tabletki antykoncepcyjne z dużą zawartością estrogenu są stosowane w leczeniu zespołu napięcia przedmiesiączkowego, a w ciężkich przypadkach są przepisywane w trybie ciągłym, jeżeli „dołek emocjonalny” występuje w przerwach ich stosowania.
Środki zawierające dużą ilość estrogenów mogą wywoływać migreny, pleśniawki, a w starszym wieku – wzrost ciśnienia krwi i zaburzenia krzepnięcia.
Niektóre hormonalne środki antykoncepcyjne u części kobiet mogą zwiększać apetyt i prowadzić do mniej lub bardziej nasilonego spadku libido. Jednak należy pamiętać, że libido u kobiety jest bardziej złożone niż u mężczyzny – tu ważna jest długość związku, konflikty, depresje itp.
Jednak jeżeli mamy na uwadze naturalność i wybór, to zauważyłam, że kobiety, które mają nawet poważne choroby, boją się stosować środki antykoncepcyjne, ale palą, nie uprawiają sportu, spożywają szybkie węglowodany, alkohol, nie poświęcają wystarczająco czasu na sen i odpoczynek. Jeśli porównamy szkodliwość środków antykoncepcyjnych z konsekwencjami takiego stylu życia, jak wspomniałam powyżej, statystyka jest brutalna – niezdrowy tryb życia znacznie bardziej niż leki antykoncepcyjne zwiększa ryzyko wystąpienia raka oraz chorób serca i układu krążenia, a także nasila schorzenia ginekologiczne.
Dlatego aby pomóc kobietom z zaburzonym cyklem menstruacyjnym, obfitymi, bolesnymi miesiączkami, niezbędne jest wprowadzenie zdrowego trybu życia. Często, zanim organizm wróci do równowagi, korzyść ze stosowania leków antykoncepcyjnych jest większa niż możliwe szkody. Niestety, jeżeli jedynie bierzemy leki, a nie zmieniamy trybu życia, choroby ginekologiczne będą postępować.
Kiedy mówimy o emancypacji i wygodzie kobiety, zawsze zadaję pytanie: dlaczego kobiecie „niewygodnie”? Zazwyczaj znajdujemy dwie przyczyny – albo występują zaburzenia cyklu (bardzo obfity, bolesny, znacznie niezrównoważony cykl), albo... mąż nakazał. W pierwszym przypadku kompleksowe postępowanie często bardziej polepsza jakość życia, niż można to osiągnąć, jedynie przerywając menstruację (co również może być uwzględnione w zaleceniach, np. w przypadku ciężkiej endometriozy). W drugim przypadku widzę raczej nie emancypację, ale przejawy dynamicznej relacji w rodzinie, których już nie mogę oceniać, gdyż pozostaje to w kompetencji seksuologa czy psychologa. Bardzo rzadko zdarza się, że zawodowe sportsmenki czy pacjenci z dysforią płciową nie chcą mieć menstruacji – w ich przypadku subtelne i indywidualne podejście jest niezbędne.
(Y.A.) – Koniecznie należy rozpoznać i dobrze zrozumieć przyczyny, dla których kobieta tego chce. Jeżeli nie ma ku temu wskazań medycznych, często kieruje nią wygoda, przyczyny psychologiczne. Z jakichś powodów nie stosujemy np. tyroksyny (hormonu tarczycy), aby szybciej schudnąć, ale jeżeli chodzi o menstruacje i hormony płciowe, śmiało „ingerujemy”. Mając na myśli stosowanie środków antykoncepcyjnych (istnieje ich szerokie spektrum), jeżeli jest to tylko w celach antykoncepcyjnych to z punktu widzenia zdrowotnego, moim zdaniem, nie jest celowe takie stosowanie. Właśnie z tego powodu, że zaburza się naturalny cykl życia kobiety. A w tym cyklu udział biorą nie tylko hormony płciowe. Dlatego można się zastanawiać na przykład, czy stosowanie środków antykoncepcyjnych może wpływać na funkcjonowanie tarczycy? Oczywiście, że może. Pojawienie się środków antykoncepcyjnych było znaczącym krokiem na drodze do emancypacji kobiet – w czasach, kiedy kobiety nie miały tyle władzy, by dyktować mężczyznom, jak się mają zachowywać. Teraz każda kobieta może zdecydować, jak chce traktować swoje ciało, może podjąć decyzję, posiadając wystarczającą ilość informacji, i wziąć za tę decyzję odpowiedzialność.
– Chyba zdarza się i tak, że kobiety z obfitymi, bolesnymi miesiączkami myślą, że tak powinno być, nie szukają pomocy, nie starają się sobie pomóc. Co poradzicie takim kobietom? Jak one mogą sobie pomóc poprzez zmianę diety i trybu życia?
(I.M.) – Ból czy bardzo obfite krwawienie NIE POWINNO występować. Jeżeli występują takie symptomy, ważne jest, aby udać się do ginekologa i upewnić się, czy nie ma innych chorób, takich jak endometrioza.
Ogólnie, powodem może być brak równowagi hormonów oraz niewłaściwy tryb życia. Po poznaniu swojego cyklu menstruacyjnego oraz swojego organizmu w czasie jego trwania, można określić, co decyduje o pewnych objawach, i tak zmienić tryb życia, aby się tych objawów pozbyć i podczas miesiączki czuć się dobrze.
(Y.A.) – Często po zapytaniu kobiety, jaki jest jej cykl, słyszę odpowiedź: „Jak u wszystkich”. PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego) jest tak szeroko omawiany, że stał się standardem. Pewne wahania stanu emocjonalnego rzeczywiście są standardem, np. przy wzroście progesteronu chcemy częściej być same ze sobą, w domu, z rodziną. Jednak depresja, wahania nastroju, obfite krwawienie, silna bolesność to oznaki, że występuje brak równowagi hormonów. A decyzje dotyczące leczenia są indywidualne.
(Š.G.) – Często słyszę od kobiet, że miesiączki są normalne, jednak wykonane przez nie badania albo dodatkowe objawy budzą we mnie wątpliwości. Dlatego zawsze omawiam nie tylko obfitość miesiączki, ale także oceniam wskaźniki krwi i inne objawy – wypadanie włosów, bezsenność, ból piersi itp. Zawsze się cieszę, jeżeli kobieta ma możliwość raz do roku udać się z wizytą do ginekologa i przeznaczyć czas na rozmowę na temat cyklu miesiączkowego, jakości życia i zmian, jakie zaszły w jej organizmie.
Niestety, harmonogram pracy w poliklinice jest tak napięty, że czasami przeznacza się 7-10 minut, w ciągu których nawet najlepszy specjalista nie ma czasu zagłębić się w problem. Cieszę się, że współczesne kobiety przygotowują się do konsultacji, zaznaczają objawy zarówno ginekologiczne, jak i inne, przynoszą badania krwi, które już zrobiły u lekarza rodzinnego, dlatego mogę ocenić, jakie jeszcze dodatkowe badania są niezbędne.
– I na koniec, co jeszcze chciałybyście przekazać kobietom?
(I.M.) – My, kobiety, doskonale rozumiemy, że menstruacja nigdy nie była „wygodna” – ani dawniej, ani obecnie, kiedy śpieszymy się i ciągle brakuje czasu. Jednak jest to wyjątkowa cecha płodnego etapu życia kobiety, której na pewno nie trzeba się wstydzić ani też starać się ją zmienić. Regularne miesiączki stanowią informację o zdrowiu kobiety oraz wykazują, że kobieta jest w stanie wydać na świat nowego człowieka. Uważam, że to jest cudowne. Może inni myślą inaczej. A może wystarczy tylko lepiej poznać swój cykl i miesiączki przestaną być tym czymś, czego należy się „pozbyć”? W końcu miłość do siebie polega na zaakceptowaniu siebie w całości, nawet z tą „niewygodą”.
(Y.A.) – W rzeczywistości kobiety są „obciążone” wieloma stereotypami i oczekiwaniami. Chyba mało która kobieta nie chciałaby nic w sobie zmienić. Ale kiedy akceptujemy siebie ze wszystkim, co mamy, a zwłaszcza z tym, co jest całkowicie naturalne, możemy swobodnie rozwijać się i iść do przodu.
(Š.G.) – W swojej praktyce jeszcze nie spotkałam się z kobietą, dla której normalna miesiączka byłaby niedogodnością. Możliwe, że wraz z rozwojem psychologii społeczeństwa konsumpcyjnego idea życia bez menstruacji zawita i na Litwę. Jednak tymczasem, jeżeli menstruacje są „niewygodne”, zachęcam do rozmowy na ten temat z lekarzem. Możliwe, że faktycznie są one „niewygodne” w związku z chorobą ginekologiczną, a wówczas kompleksowa pomoc, nie tylko przerwanie miesiączek, najefektywniej polepszy jakość życia kobiety.
* * *
Jak widzimy z odpowiedzi specjalistów, menstruacje są nam potrzebne, o ile nie stanowią zagrożenia dla naszego zdrowia. A aby powodowały jak najmniej dyskomfortu, ciągle są tworzone i udoskonalane produkty do stosowania podczas menstruacji.
My, GENTLE DAY®, tworzymy je po to, by jak najwięcej kobiet „oswoiło” menstruację. Dlatego każda kobieta może tu wybrać to, co będzie dla niej najwygodniejsze: wyjątkowej jakości wkładki i podpaski z paskiem anionowym, które nadają się od pierwszych miesiączek, dla aktywnych – tampony z bawełny organicznej, dla chroniących naturę – kubeczek menstruacyjny i majtki menstruacyjne. Takie majtki są odpowiednie dla każdej kobiety, bez względu na to, czym się zajmuje – śpi, uprawia sport, tańczy... Można je nosić z dodatkowymi środkami lub bez nich.
Pozostaje tylko zadbać o odpoczynek, zbilansowaną dietę, aktywność fizyczną i cieszyć się tym, że mamy taki szczególny dar natury – cykl kobiecy.